Symbole na cmentarzu św. Leonarda. Zapowiedź.

„Zmarli żyją tak długo, jak długo żywa jest pamięć o nich”. Dbałość o wygląd zewnętrzny cmentarza świadczyłaby o prawdzie tego powiedzenia. Z perspektywy wiary cmentarz jest zapisem rzeczywistości o wiele głębszej, przekraczającej wymiar ludzkiej pamięci, dzięki Chrystusowi, który „groby pobielił nadzieją”.

Pieta, Leszek Kwiatkowski,
jeden z nagrobków na cmentarzu św. Leonarda w Zawichoście.

Cmentarz to termin, który został przez nas przejęty z języka łacińskiego coemiterium, a pochodził on od greckiego słowa koimao, oznaczającego „zaśnięcie”. W kulturze chrześcijańskiej nazwa „cmentarz” jest zatem świadectwem wiary „w zmartwychwstanie ciała i żywot wieczny”. Cmentarz to jedynie miejsce snu w oczekiwaniu na powstanie z martwych w dniu Sądu Ostatecznego. Dlatego sztuka sepulkralna jest przeniknięta nadzieją nieśmiertelności. Ewangelia mówi, że Chrystus zmartwychwstał i my razem z nim powstaniemy z martwych, a liturgia Kościoła podczas mszy za zmarłych wyraża to modlitwą: Życie Twoich wiernych, o Panie, zmienia się, ale się nie kończy.

Cmentarz jest miejscem uświęconym, wydzielonym i zamkniętym. Miejscem zamkniętym w przestrzeni horyzontalnej, ale otwartym ku górze, w kierunku pionowym. Panuje tu cisza, skłaniająca do medytacji nad tajemnicą losu ludzkiego, który stoi w obliczu nieuchronnej śmierci. Architektura cmentarza i figury nagrobne są zapisem pamięci i żalu, miłości i wiary tych, którzy odeszli, i tych, którzy zostają. Posągi stawiane na mogiłach oswajają ze śmiercią, pozwalając nadziei przezwyciężyć ból rozstania i lęk przed całkowitym unicestwieniem.

Cmentarz to przestrzeń święta, konsekrowana. Stary cmentarz w Zawichoście jest dedykowany św. Leonardowi. Cmentarz to przestrzeń, która łączy dwa światy: ziemski z Boskim. Przy składaniu ciał zmarłych w ziemi są błogosławione ich groby, ponieważ ciało chrześcijanina jest świątynią Ducha Świętego (1 Kor 3,16). W sakramencie chrztu zostało obmyte z grzechów, zamieszkałe przez Ducha Bożego, a przez spożywanie Eucharystii uświęcone. Jezus zapewniał, że „kto spożywa ten chleb, będzie żył na wieki” (J 6,58), dlatego ciało zmarłego jest nasieniem zmartwychwstania. Pochówek ziemny wyraża cześć dla ciała ludzkiego, a sztuka nagrobna na wiele sposobów mówi o nadziei życia wiecznego. Znaki obecne przy chrzcie mają swoje znaczenie przy śmierci, która jest traktowana jako nowy początek tego Życia, które jest z Boga, a które otrzymaliśmy w pierwszym sakramencie wiary.

Mogiły i grobowce zabytkowego cmentarza w Zawichoście odsłaniają misterium życia i śmierci, które zostało utrwalane przez symboliczny zapis w kamieniu i żeliwie. Kluczem do oczytania tajemnicy przejścia są znaki sztuki nagrobnej, które można pogrupować tematycznie:

1. Znak krzyża;
2. Przedstawienia Jezusa i Maryi;
3. Anioły;
4. Antykizujące nawiązania;
5. Motywy roślinne.

Cdn.

s. Alicja Rutkowska CHR

Fotografie Macieja Kuli

Konsultacja ikonograficzna dr Ewa Herniczek